10.05.2025 FMR 4 min
David Truttmann da Cuoira – ed oriund da Müstair! – es daspö l’on 2019 schefredacter da la Fundaziun Medias Rumantschas (FMR) (fotografia: mad).

David Truttmann da Cuoira – ed oriund da Müstair! – es daspö l’on 2019 schefredacter da la Fundaziun Medias Rumantschas (FMR) (fotografia: mad).

Vus as regordais sgür amo da Valon Behrami, l’anteriur giovader da ballapè da la squadra naziunala? Insomma, per quellas e quels chi nu s’interessan tant per ballapè: El es l’hom da la skiunza Lara Gut-Behrami. Cur cha Valon Behrami d’eira però amo ün ballapeist da vaglia e giovaiva illa «nati», schi lura d’eira interessant da guardar ils gös sün l’emettur da la RSI, cun commentari talian. A Valon Behrami nu nomnaivan ils commentaders bod mai cun seis nom e prenom ufficial, ma adüna be «il Ticinese Behrami». Üna stafetta da pass da la squadra naziunala svizra tunaiva lura uschea: «Benaglio – Lichtsteiner – Inler – il Ticinese Behrami – Barnetta – …»
Ils commentaders da la Svizra taliana marcaivan in quista maniera adüna la derivanza da lur cumpatriot, creschü sü a Stabio, giosom il Tessin. Natüralmaing ignoraivan els cha’l pi- tschen Valon vaiva vivü ils prüms tschinch ons da sia vita i’l Cosovo e ch’el vaiva lavurà dürant sia carriera a Londra, Hamburg e Napoli. Quai es bain irrelevant per ün giovader da la «nati»! Valon Behrami d’eira il «Ticinese» oriund da Stabio e basta.
Uossa as pudessa dir: «Quai es darcheu üna cumprouva pel tipic patriotissem tessinais! Il Tessin sto adüna marcar, scha qualchosa o qualchün tocca ad els!» – Però attenziun, co es quai i’l muond rumantsch?
Vais eir fingià constatà cha tuot las persunas rumantschas vegnan suvent garnidas – impustüt illas medias – cun l’attribut «oriund da …»? – Avant ün tempet m’ha quai dat in ögl pro ün rapport in gazetta d’ün referat dal romanist Renzo Caduff a Mustér. Il redacter vaiva identifichà a quel sco «convaschin da Mustér». Cha’l romanist viva daspö var trais decennis illa Svizra francesa, quai nun es cumparü inglur i’l text. Nun es quai interessant?
Però l’exaimpel da Renzo Caduff nun es nimia ün’excepziun. Il cusglier naziunal Martin Candinas vala quasi in mincha rapport medial sco politiker sursilvan «oriund da Rabius», schabain ch’el viva daspö blers ons a Cuoira. La chapitala grischuna vain però manzunada d’inrar. Livio Foffa, il moderatur dad RTR, es per audituras ed aspectaturs «quel da Müstair», schabain ch’el viva i’l fratemp plü blers ons da tschella vart dal Pass dal Fuorn. I dess amo blers oters exaimpels da persunas cuntschaintas i’l muond rumantsch: Nino Schurter da Tersnaus, Oceana Galmarini dad Ardez, Dario Cologna da la Val Müstair, Mario Pacchioli da Rabius, Rico Valär da Zuoz, Arnold Spescha da Pigniu, Annina Campell da Cinuos-chel, Arno Camenisch da Tavanasa ... – Sainza vulair spermalar ad üna da quellas persunas, ma lur lö d’origen es insè pelplü be plü lö da vacanzas, lö da visita o forsa d’increschantüm. Perfin ils Fränzlis sun e restan da Tschlin per tuott’eternità, eir scha’l suffix «da Tschlin» es intant svani culla müdada da generaziun.
La dumonda es dimena: perche? – Perche esa i’l muond medial rumantsch, sco in quel tessinais, uschè important dad adüna marcar e declerar d’ingionder ch’üna persuna es oriundamaing? I tuna minchatant sco üna sort conferma genetica o genealogica vaira scurrila. O esa simplamaing üna colliaziun chi’d es enorm importanta per üna minorità sco quella rumantscha? Esa important da marcar il lö d’infanzia per uschè testifichar las ragischs? Vala amo adüna la constataziun dal publicist Werner Catrina dal 1983? In sia analisa «Die Rätoromanen zwischen Resignation und Aufbruch» vaiva el scrit tanter oter: «Anderseits tragen alle Romanen, die jetzt in Chur, Arlesheim, San Francisco oder in einem der sprachlichen Rutschgebiete ihrer bündnerischen Heimat leben, eine in früher Kindheit angelegte rätoromanische Schicht in sich. Dieser Teil ihres Wesens mag verschüttet sein, ausradieren lässt er sich nicht.» – Quai po schon esser. Ma insè vala quai bain in general per tuot las persunas da quist pitschen muond: l’infanzia determinescha adüna üna «vetta da vita» culturala e sociala chi nu’s lascha propi ignorar e stüder. O brich?
Ma probabel es la denominaziun d’origen per la pitschna minorità rumantscha simplamaing plü importanta co per otras cumünanzas, per as pudair fraternisar cun üna persuna, cun «ün da nus», ed uschea s-chaffir ed ingrondir l’aigna cumünanza. La pitschna cumünanza sto cumbatter per mincha commember, intant cha las grondas cumünanzas culturalas pon ignorar quai generusamaing. O savais Vus forsa d’ingionder cha’l skiunz-superstar Marco Odermatt es? Ingio ha quel sia «vetta oriunda»? Es el forsa perfin da Tersnaus? – Scumettain: Scha’l commentader pro la prosma cuorsa da skis vain da la Svizra Centrala, lura discha’l sgür cun gronda persvasiun locala «Der Stanser Marco Odermatt».

Columna: David Truttmann/fmr

FMR

La FMR (Fundaziun Medias Rumantschas) furnischa cuntegns medials scrits (per exaimpel texts e graficas) e fotografias per mans da las medias rumantschas. Ella scriva seis artichels in tuot ils tschinch idioms ed in rumantsch grischun. La FMR incumbenzescha eir a persunas rumantschas dastrusch e lontan da scriver columnas sur da quai chi tils occupa illa vita da minchadi.