15.08.2025 FMR 3 min
Göri Klainguti da Samedan è autur, pur e pictur. Foto: Sandro Spreiter/RTR

Göri Klainguti da Samedan è autur, pur e pictur. Foto: Sandro Spreiter/RTR

Nussas Rumauntschas e Rumauntschs vivains as po dir tuottas in ün ambiaint da püssas linguas, e la lingua chi dominescha in quel ambiaint es bod per tuottas il tudas-ch. La granda part da nus discuorra i’l minchadi dapü tudas-ch cu rumauntsch. Per quel motiv d’he üna tschert’incletta cha magistras e magisters ed eir otra glieud as do fadia da correger nossa lingua, scha quella cuntegna expressiuns e pleds tudas-chs.

Que chi’m do però sülla gnierva e minchataunt perfin sül anim es cun che importanza, che radicalited, che sgürezza per lur infallibilited, insomma cun che dischaunza cha quellas correcturas vegnan pel solit fattas.

Scha quel u quella chi corregia s’ho per exaimpel missa sül pledin «sün» schi nu do que remischiun: Mincha «sün» chi nun ho da fer strictamaing cul pled chi indicha il lö vain corret e rimplazzo cun «a» u «da».

Per «ir sün posta» as disch «ir a la posta». Per «ir sülla chatscha»: «ir a la chatscha». Per «spetter sün»: «spetter a», per «s’allegrer sün»: «s’allegrer da».

Già quists pochs exaimpels haun minchün sia specialited e scha’s bütta tuots illa listessa chavagna as güda a fer gnir pü povra nossa lingua.

L’exaimpel chi fo prubabel mel il dapü a nossas uraglias saro «ir sülla chatscha» perche cha la granda part da la glieud drouva hoz aunch’adüna la veglia expressiun «ir a chatscha» – però na «ir a la chatscha»!

Cu sto que cul «ir sün posta»? Scha tradüains quel in tudas-ch tuness que «auf Post gehen», que chi tuna poch tudas-ch, anzi que tuna scu ün Rumauntsch chi nu so bain tudas-ch. L’expressiun «ir sün posta» s’ho dimena già ün miel adatteda al rumauntsch. Dal rest as oda eir minchataunt «ir in posta» e cun quel as cuntantessan forsa perfin eir las ed ils correctuors!

«Spetter sün» es gnieu in nossa lingua già avaunt bgers ans, da’l vulair sbandager hoz am pera artificiel e dischagreabel, ma eau nu craj cha gess a perder bger, scha fains per cumand als correctuors «eau spet ad ella» al lö dal hozindi üsito «eau spet sün ella».

Ed uossa tar mieu predilet «s’allegrer sün»! – «Eau m’allegr sün tia visita» voul dir tuot qualchos’oter cu «eau m’allegr da tia visita». In tudas-ch as pudess tradüer: «Ich freue mich auf deinen Besuch» e «ich freue mich über deinen Besuch». «S’allegrer sün» es rivo i’l rumauntsch già avaunt bgers ans e s’ho cò gnieu aint bainin. Nus cugnuschains in rumauntsch perfin eir il cuntrari, nempe «as stramanter», ün’expressiun chi mauncha dal tuot in nossas otras linguas svizras. «Eau am stramaint sül dentist» – dafatta il tremend «sül» pigliains cò e lo in quist’expressiun strictamaing rumauntscha!

Autur: Göri Klainguti

FMR

La FMR (Fundaziun Medias Rumantschas) furnischa cuntegns medials scrits (per exaimpel texts e graficas) e fotografias per mans da las medias rumantschas. Ella scriva seis artichels in tuot ils tschinch idioms ed in rumantsch grischun. La FMR incumbenzescha eir a persunas rumantschas dastrusch e lontan da scriver columnas sur da quai chi tils occupa illa vita da minchadi.