Als 19 schner 1951, avantmezdi, ha sepuli üna lavina gronda pro l’Ova dal sagl sur Zernez al stradin Burtel Gross. Adonta cha l’hom da 60 ons ha pudü gnir salvà our da la naiv, es la reanimaziun statta sainza success. Dürant l’acziun da salvamaint es gnüda giò üna seguonda lavina ed ha sepuli a tschinch agüdonts da la gruppa da salvamaint. Quai d’eiran trais homens illa megldr’età da Zernez e duos da Puntraschigna. E sco scha la catastrofa nu füss statta grond’avuonda, s’ha schlockiada intuorn las 16.00 üna terza lavina al medem lö ed ha sepuli ün’ulteriura persuna, oriunda da Zuoz. Il salvamaint ha dürà plüs dis. E plü lönch cha l’acziun düraiva, e plü pitschna cha la spranza gniva, da chattar amo üna persuna in vita illas lavinas da l’Ova dal sagl al cumanzamaint dal Pass dal Fuorn. La catastrofa a Zernez ha portà set victimas: Set homens ingaschats e pronts da güdar, figls, marids e baps da famiglia nu sun quel di plü tuornats a chasa pro lur famiglias.

Naivü set dis d’ün cuntin
Gion Denoth da Zernez s’allgorda fich bain a quella tragedia avant precis 70 ons. Bainsvelt as vaiva derasada la trista nouva ed il mattet da bod 14 ons es gnü confruntà culla situaziun, cha seis bap nun es tuornà plü. Hans Denoth barmör, ün dals tschinch agüdonts chi’d es gnü sepuli da la seguonda lavina, ha laschà inavo üna duonna cun quatter uffants ed üna pauraria. Gion Denoth d’eira il plü vegl dals uffants: «I vaiva naivü set dis d’ün cuntin. Tras cumün d’eiran fattas libras be sendas strettas, causa ils mürs da naiv fich ots as vezzaiva be amo las penslas da las chasas», quinta Gion Denoth chi accumplischa in marz seis 84avel anniversari. Cha seis bap vaiva surgni ün telefon da la Viafier retica, sch’el nu pudess gnir a spalar naiv. Pür pro la staziun til vaivna clomà sco agüdont da la gruppa da salvamaint per gnir a salvar il stradin in lavina. Intant cha la famiglia faiva quint ch’el spaless vairamaing naiv per la Viafier retica, es capitada la catastrofa pro l’Ova dal sagl. «A nus esa gnü tut il fuond suot ils peis», disch Gion Denoth. El ha quella jada sco giuvnot stuvü surtour respunsabiltà e lavurar e güdar in stalla mincha minut liber. «Nus d’eiran povers sco las mürs in baselgia», s’algorda’l. E cha l’agüd e sustegn in famiglia ed in cumün saja stat quella jada fich grond. «Quella jada vaiva la cumünanza e la vita sociala in cumün amo otras valuors co hoz», declera’l.

Chattà la bara pür in gün
Hans Denoth, chi gniva clomà da tuots be Hansin, es gnü chattà sco ultima victima pür als 23 gün 1951. «Meis bazegner e meis barba giaivan mincha di sü pro la lavina a tscherchar la bara», quinta Gion Denoth. Però la lavina til ha dat liber pür tschinch mais plü tard. Gion Denoth s’algorda bain sco cha seis bap es gnü transportà cul bouv ed il char da fain in cumün e cun guardar la fotografia correspundenta i’l album tuorna la tristezza. Restadas sun be las algordanzas. «Meis bap d’eira üna chara persuna», quinta’l, «ed eu n’ha bellas regordanzas da tscherts mumaints per exaimpel a chatscha.» Cha la pü bell’algordanza cun seis bap saja la visita al gö da hockey Svizra cunter Canada in occasiun dals Gös Olympics dal 1948 a San Murezzan. «Quist’episoda nun invlidaraja mai plü.» Cha la disgrazcha dal 1951 haja fuormà e bugli insembel la famiglia e cha minchün haja fat il meglder lan-droura. Ch’el e seis frar Dumeng sajan tuornats, davo ils giarsunadis da tschella vart dal pass, a chasa a güdar a la mamma. Amo hoz vivan Gion e Dumeng Denoth illa chasa paterna e Gion Denoth es restà, eir dürant 31 ons sco guardian da sulvaschina, adüna in stretta colliaziun cun bes-chas e natüra. Ed adonta cha’ls ultims 70 ons sun passats sco il vent, es il respet da naiv e lavinas adüna restà grond, impustüt dürant ils inviern da grondas naiveras.

Text: Nicolo Bass