Cur cha’ls dis creschan e’l sulai s-choda darcheu la terra, lura as sdaisdan las prümas fluors da prümavaira. Minchülettas, anemonas, fluors da riva e gianzanas sun l’ornamaint da nossa val. Eir la primula gelgua (Schlüsselblume) appartegna pro’ls mess da prümavaira, seis nom latin primula veris chi significha la prüma, tradischa seis temp da fluraschun. Ella figürescha illa famiglia da las primulas chi cumpiglia daplü co 400 differentas spezchas. Derasada es ella in tuot l’ Europa centrala fin aint in L’Asia anteriura e po rivar in Svizra fin ad ün’otezza da 2200 m. sur mar. Pro nus flurisch’la sülla prada e rövens, urs dal god, eir in clerais, in pitschnas o eir grondas gruppas. Quista primula porta differents noms: gials, tschütschlets, fluchets, flur palantatscha, papagials.
La primula gelgua es ün planta da plüs ons chi surviva l’inviern grazcha a seis rizom, ün monch gross suotterran (Wurzelstock). A seis monch verd nu creschan ingünas föglias, ellas fuorman üna rosetta al fuond. Seis cheu sumgliaint ad ün püschel porta ses fin 20 singulas fluors. Lur föglias gelguas da curuna (Kronblätter) s’instretnischan ad üna bavroula chi porta ils stamins (Staubblätter) culs sachets da pollen. Our da l’overa (Fruchtknoten) i’l centrum as sviluppa il früt chi madüra ad üna capsla culs sems. La primula gelgua es üna flur androgina cun organs masculins e feminins. Ella attira impustüt chürallas e tavans ed eir oters insects cun tromba lunga. In tschercha da nectar e pollen impollineschan els la flur.
Grazcha a tantas dittas e legendas porta quista flur indombrabels noms. Cun sias curunas gelguas preschantaiv’la pels Celts ün maz da clavs sco cha sia denominaziun tudais-cha tradischa. La raïna da prümavaira driviva cun quista clav il portal dal tschêl, l’origen dal ciclus da la vita. Quistas clavs pussibiltaivan eir l’entrada aint ils lös misterius e secrets, ingio chi’s zoppaivan ils s-chazis. Our da quist üsit pajan riva la clav pro Petrus chi driva la porta dal tschêl pels cristians. La legenda quinta cha la clav dal portal saja quella jada crodada our d’man al guardian celest giò sün terra. In quels lös flurischan uossa las primulas gelguas. Illa mitologia germanaisa d’eira quella üna planta stimada e protetta da nimfas e dialas. Ün’istorgia mitica quinta d’üna giuvna chi portaiva in sa curuna üna clav d’or.
La clav manzunada in tuot sias dittas e legendas tradischa la derivanza pajana da seis nom. Cuntschainta fingià dürant il 15. tschientiner vain ella amo hoz predschada sco üna planta medicinala.   

Text: Alfons Clalüna