Plü bod d’eiran las giuventünas dals cumüns engiadinais fich importantans. Esser commembers d’üna società da giuventüna d’eira üna chosa d’onur. Las societats vaivan üna rolla sociala e per part eir d’integraziun. Gnir ourd’scoula e gnir tut sü illa società d’eira ün act fich important. A scoula nu discurrivan per exaimpel ils «gronds» culs «pitschens» ed in giuventüna d’eiran tuot in üna vouta tuots illa medemma gruppa. Ed in tuot il process da pubertà, cur chi’s sviluppa d’ün mattet ad ün giuvnot e cur cha’ls genituors nun inclegian plü ils agens problems, d’eiran las societats da giuventüna ün batschigl per tschüffer sü ils pissers, ils bsögns ed ils interess da mincha singul. Las societats da giuventüna vaivan però per part eir üna rolla brutala: Chi chi d’eira commember, gniva accpetà; chi chi nu d’eira da la partida, gniva s-chatschà. Tantas voutas faivan las giuventünas eir dispitta da cumün a cumün.

La Giuventüna da Zernez es activa
Dürant ils ultims vainch ons s’ha müdada l’importanza e las lezchas da las giuventünas. Bleras sun svanidas e sun plü tard lura darcheu gnüdas reactivadas. Be paccas sun restadas bod tradiziunalas. «Quai chi’d es restà es l’aspet social e da cumpagnia», quinta Julian Caduff da Zernez. El es president da la Società da giuventüna Zernez chi dombra raduond 80 commembras e commembers. Ad el plascha impustüt la reticulaziun tanters ils commembers. Sco cha Julian Caduff declera vegnan plü o main, tuot tenor annada, la mità dals giuvens chi vegnan ourd’scoula eir commembers da la società. «Scha’ls genituors d’eiran eir fingià commembers da la società, es l’affinità dals giuvens plü gronda», quinta’l. Cha a giuvens da famiglias gnüdas nan prò manca suvent la relaziun culla società da giuventünas, «ed a quels esa plü difficil da persvader da gnir in giuventüna.» Culla fusiun dals cumüns das-chan eir giuvnas e giuvens da las fracziuns gnir commembers da la società. Ch’üna fusiun da las differentas societats da giuventüna dal cumün da Zernez, nu saja però statta realistica, quinta Julian Caduff.
Il punct culminant da las activitats da la Giuventüna da Zernez es daspö blers ons il Bal da maruns. Però las activitats da la società sun fich vastas: «Nus organisain dis da skis, schlittradas, gitas d’utuon, la vendita da tschiainders al marchà da Nadal ed il Nicolaus», declera il president. Lunga tradiziun ha eir il sunar oura l’on vegl a Silvester. Sco cha Caduff quinta, fetscha la giuventüna eir üna girlanda cur ch’ün commember maridà. Quai es eir il mumaint cha’ls commembers ston sortir da la società. Cha legendari saja eir il viadi da stà.

Giuventüna da Scuol reactivada
Statta quasi morta e gnüda reactivada avant pacs ons es la Giuventüna da Scuol sco società. Hoz dombra quella raduond 30 commembras e commembers. «Il böt da la società es impustüt da mantgnair ils contacts eir davo chi’s finischa la scoula e cha las vias as spartan», declera Mic Armon Conrad, sco actuar da la società. Tenor el motivescha la giuventüna eir d’imprender a cugnuoscher giuvens da differentas etads. «La società spordscha ün spazi per gnir insembel e star da cumpagnia», quinta’l. Uschè organisescha la Giuventüna da Scuol sairadas da fondü a Vastur, dis da skis, grilladas, gitas sün chamonna ed il far da Niculaus. «Minchatant organisaina eir viadis sur fin d’eivna», quinta Conrad.

Bleras activitats tradiziunalas a Sent
Daplü activitats e per part eir occurrenzas publicas e tradiziunalas organisescha la Societa da giuventüna da Sent. Quella dombra bod 100 commembras e commembers ed es restada sur blers ons fich activa. «Il böt es da mantgnair la giuventüna e las tradiziuns in cumün», quinta Marco Theiner, chi’d es daspö duos ons president da la Giuventüna da Sent. La giuventüna organisescha bals, ustarias pro festas cumünalas e bler oter plü. Cul rechav van lura las giuvnas ed ils giuvens in viadi ed organiseschan oters arrandschamaints da cumpagnia. «Minchatant organisaina eir taxis chi mainan a nossa giuventüna a festas in oters cumüns», quinta Thainer, «ils cuosts paja lura la società da giuventüna.» Ün dals puncts culminants es pel president il fö dals 1. avuost. «Nus preparain il fö ed organisain la restoraziun. Il lö es per tuots bain ragiundschibel. Quel di pigliaina eir sü ils ‹usölins› in società», quinta’l. Cha’ls «Usöls» sajan ils giuvnots chi han fini la scoula e sun il prüm on in società. Cha la società saja fich activa e cha üna trentina da commembras e commembers piglian part regularmaing al program da l’on. Ida ün pa a perder a Sent es la tradiziun da Babania, ingio cha la giuventüna ramassaiva al principi da l’on il crom vegl in cumün e depositaiva quel sün Plaz sün ün mantun.

Star alerta da la cumedgia
Avant s-chars 15 ons ha organisà la Giuventüna da Sent l’ultima jada la «cumedgia». In quista tradiziun veglia involaiva la giuventüna üna vacha cuort avant cha’l paur tilla pudaiva manar in bacharia. Plü dis gniva quella zoppada e perchürada e la culminaziun d’eira lura il cortegi s-charbunà da la cumedgia tras cumün. Il paur stuvaiva lura invidar a la giuvantüna a la tschaina bannadida. «Quist’acziun nu vaina fingià lönch plü fat», declera Marco Theiner. «Ma quai nu voul dir cha la cumedgia nu varà mai plü lö», disch el cun ün surrier ed avertischa als paurs da nun esser massa sgürs cun lur vachas in stalla. E chi sa, forsa tocca quai üna jada ad ün paur chi vaiva svess tut part üna jada ad üna cumedgia da la Giuventüna da Sent. Cha finalmaing finiva quista tradiziun veglia adüna cun üna bella festada.

Autur: Nicolo Bass