Tenor definiziun sun ils Randulins emmigrants rumauntschs, suvenz Engiadinais, chi passantaivan üna granda part da lur vita a l’ester. Scu pastiziers in Italia guadagnaivane dapü raps per sustgnair al rest da la famiglia resteda in patria.
Que es cler cha hozindi nun es quist bsögn pü avaunt maun i’l listess möd. Engiadinais sun però aunch’adüna suvenz sfurzos da lascher inavous lur val, impustüt per pussibiliteds da stüdi e lavur. Chiara Ferrari e Seraina Zanetti sun duos Engiadinaisas giuvnas confruntedas cun quista situaziun.

Vendedra a Turich
Chiara Ferrari es creschida sü a Schlarigna ed ho fat il giarsunedi da vendedra tal «Ski Service Corvatsch». «Eau d’he l’impreschiun cha in Engiadina as crescha sü cun quel impissamaint cha ün di as stu ir davent», disch la giuvna da 22 ans. Uschè ho ella eir già lönch quell’ideja da lascher inavous l’Engiadina zieva il giarsunedi. Dit e fat, cun 20 ans es ella partida per Turich: «Vairamaing nu vulaivi mê ir a Turich», disch ella riand, que s’hegia simplamaing do uschè. Lo lavura ella in üna butia da sport e tuorna suvenz a chesa a Schlarigna per la fin d’eivna. «Per me es que scu fer vacanzas», disch ella, simplamaing al lö chi’d es listess aunch’adüna sieu dachesa e per ella il lö il pü bel chi do. Scu Randulina nu’s vezza ella però, cun que ch’ella vess gieu la pussibilited da rester in Engiadina per lavurer. A Chiara Ferrari maunchan però acitiviteds e pussibiliteds da temp liber, da trategnimaint, per fer sport, per cumprer aint ed eir per ir in sortida. Scha que dess dapü da que, impustüt per giuvens, craja ella, ch’ella füss prubabelmaing resteda in Engiadina.
Il turner a chesa fo bain traunteraint, ed es tenor ella eir necessari: «Nus essans uschè adüsos vi da quella quietezza, cha in cited dvainta que svelt memma bger.» Schi’s crescha però sü in Engiadina fo que eir bain dad avair ün müdamaint da l’ambiaint. Chiara Ferrari es fich cuntainta d’avair gieu ün nouv cumanzamaint a Turich e d’esser riveda our da la valleda inua cha minchün cugnuoscha a minchün. Eir scha las muntagnas la maunchan giò la Bassa, es ella cuntainta cun sia vita a Turich.

Studenta a Friburg
«Il pü tard cur ch’eau d’he cumanzo il gimnasi a Ftan d’eira cler, ch’eau d’he dad ir davent da l’Engiadina», quinta Seraina Zanetti da Sent. Uossa ho ella cumanzo il seguond an dal stüdi per magistra secundara a Friburg. Düraunt il semester tuorna ella bod mincha fin d’eivna a chesa. Per fer mincha vouta il lung viedi ho ella bgers motivs, traunter quêls la famiglia, la societed da musica e l’amih. Impü gioda la giuvna da 20 ans la posa davent da l’universited. «A me tira que adüna darcho inavous in Engiadina, scu chi d’eira eir tals Randulins. A me nu sfurzess ünguotta da fer que, ma quel sentimaint d’increschantüm d’heja listess minchataunt.» Uschè nu’s sainta Seraina Zanetti tenor definiziun scu Randulina, ma listess vezza ella tschertas parallelas. Forsa eir perche cha scu Rumauntsch s’esa in generel lio pü ferm vi dal dachesa, vi da l’Engiadina, l’unic lö inua cha’l Rumauntsch po discuorrer sia lingua. «Que es tuot ün oter sentimaint», disch la giuvna da Sent, «que nun es be inua cha est creschieu sü u inua cha tieus genituors staun, ma propi ün dachesa.»
Quel sentimaint es eir que chi mauncha ad ella a Friburg, sper la naiv e’l tschêl blov d’inviern. Simil scu Chiara Ferrari ho eir Seraina Zanetti chatto avantags e liberteds in pudair fabricher sü l’egna vita in ün nouv ambiaint: «La glieud cò at cugnuoscha a partir dal mumaint cha tü rivast e be que cha tü als quintast.»

Ün sentimaint da Randulins
Dimena, sun ils Engiadinais giuvens, chi passaintan uras ed uras aint il tren per turner a chesa in venderdi saira e darcho ir giò la Bassa in dumengia, propi Randulins? Tenor definiziun brich, però listess s’ho musso cha ün sentimaint simil s’ho mantgnieu tresour tuot quistas generaziuns. Per bgers resta lur dachesa in Engiadina, que es che chi’ls tira inavous uschè suvenz. Que es nempe ün sentimaint ch’üngün oter lö es bun da’ls der.

Autura: Gianna Duschletta